Νιώθεις ότι δεν είσαι μόνη αλλά είσαι; Η επιστήμη εξηγεί αυτό το ανατριχιαστικό συναίσθημα

Έχεις αισθανθεί ποτέ μια παρουσία στο δωμάτιο τη στιγμή που είσαι σίγουρη ότι είσαι μόνη; Μπορεί να μην το έχεις παραδεχτεί ούτε στον ίδιο σου τον εαυτό αλλά είμαστε σίγουροι πως σου έχει συμβεί έστω και μια φορά στη ζωή σου. Αν δεν είχες ποτέ την ευκαιρία να το εξηγήσεις, να βρεις κάτι να μπορέσει δηλαδή να επεξεργαστεί την εμπειρία σου, δεν είσαι η μόνη. Ίσως το πρώτο πράγμα που σκέφτηκες ήταν να το μοιραστείς με κάποιον αλλά ποιος θα σε πιστέψει στο κάτω κάτω; Τώρα όμως μια έρευνα δείχνει ότι αυτή η αιθέρια εμπειρία είναι κάτι που μπορούμε να καταλάβουμε, χρησιμοποιώντας επιστημονικά μοντέλα του νου, του σώματος και της σχέσης μεταξύ των δύο.

Μία από τις μεγαλύτερες μελέτες σχετικά με το θέμα πραγματοποιήθηκε πριν από το 1894. Η Εταιρεία Ψυχικής Έρευνας της Αμερικής (SPR) δημοσίευσε την Απογραφή των Παραισθήσεων, μια έρευνα σε περισσότερους από 17.000 ανθρώπους στο Ηνωμένο Βασίλειο, τις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Η έρευνα είχε στόχο να κατανοήσει πόσο συνηθισμένο ήταν για τους ανθρώπους να έχουν φαινομενικά αδύνατες επισκέψεις που προμήνυαν θάνατο.

Σύμφωνα με το αρθρο του Ben Alderson-Day, Αναπληρωτή Καθηγητή Ψυχολογίας του Πανεπιστήμιο Durham στο Sciencealert.com, το SPR κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τέτοιες εμπειρίες συνέβαιναν πολύ συχνά για να είναι τυχαίες (ένας στους 43 ανθρώπους που ερωτήθηκαν).

Το 1886, το SPR (το οποίο αριθμούσε τον πρώην πρωθυπουργό του Ηνωμένου Βασιλείου Γουίλιαμ Γκλάντστοουν και τον ποιητή Άλφρεντ, τον Λόρδο Τένυσον μεταξύ των θαμώνων του) δημοσίευσε το Phantasms of the Living. Αυτή η συλλογή περιλάμβανε 701 περιπτώσεις τηλεπάθειας, προαισθήσεων και άλλων ασυνήθιστων φαινομένων. Για παράδειγμα, ο αιδεσιμότατος P H Newnham, από το Devonport στο Πλύμουθ, είπε την ιστορία μιας επίσκεψης στη Νέα Ζηλανδία, όπου μια νυχτερινή παρουσία τον προειδοποίησε να μην συμμετάσχει σε μια εκδρομή με πλοίο τα ξημερώματα το επόμενο πρωί. Αργότερα έμαθε ότι όλοι στο ταξίδι είχαν πνιγεί.

Εκείνη την εποχή, τα φαντάσματα επικρίθηκαν ως αντιεπιστημονικά. Η απογραφή έγινε δεκτή με λιγότερο σκεπτικισμό, αλλά εξακολουθούσε να υποφέρει από μεροληψία απάντησης (ποιος θα έκανε τον κόπο να απαντήσει σε μια τέτοια έρευνα εκτός από αυτούς που έχουν κάτι να πουν). Τέτοιες εμπειρίες ζουν σε σπίτια σε όλο τον κόσμο και η σύγχρονη επιστήμη προσφέρει ιδέες για την κατανόησή τους

Όχι τόσο γλυκά όνειρα

Πολλοί από τους λογαριασμούς που συνέλεξε το SPR ακούγονται σαν υπναγωγία: παραισθησιακές εμπειρίες που συμβαίνουν στα όρια του ύπνου. Έχει προταθεί ότι αρκετές θρησκευτικές εμπειρίες που καταγράφηκαν τον 19ο αιώνα έχουν βάση στην υπναγωγία. Οι παρουσίες έχουν μια ιδιαίτερα ισχυρή σχέση με την υπνική παράλυση, την οποία βιώνουν περίπου το 7% των ενηλίκων τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους. Στην υπνική παράλυση, οι μύες μας παραμένουν παγωμένοι σαν hangover από τον ύπνο REM, αλλά το μυαλό μας είναι ενεργό και ξύπνιο. Μελέτες έχουν δείξει ότι περισσότερο από το 50% των ατόμων με υπνική παράλυση αναφέρουν ότι αντιμετωπίζουν μια παρουσία στο δωμάτιο.

Διάβασε επίσης: 5 σημάδια που δείχνουν πως νιώθεις μόνη παρόλο που περιστοιχίζεσαι από φίλους

Ενώ οι βικτωριανές παρουσίες που τεκμηριώθηκαν από το SPR ήταν συχνά καλοήθεις ή παρηγορητικές, τα σύγχρονα παραδείγματα παρουσίας που προκαλείται από την υπνική παράλυση τείνουν να αποπνέουν κακία. Οι κοινωνίες σε όλο τον κόσμο έχουν τις δικές τους ιστορίες για τις νυχτερινές παρουσίες – από τον Πορτογάλο «μικρό μοναχό με το τρυπημένο χέρι» (Fradinho da Mao Furada) που μπορούσε να διεισδύσει στα όνειρα των ανθρώπων, μέχρι τον Ogun Oru των Γιορούμπα στη Νιγηρία, που πιστεύεται ότι να είναι προϊόν των θυμάτων που γοητεύονται. Αλλά γιατί μια εμπειρία όπως η παράλυση θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα αίσθημα παρουσίας; Μερικοί ερευνητές έχουν επικεντρωθεί στα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του ξυπνήματος σε μια τόσο ασυνήθιστη κατάσταση.

Οι περισσότεροι άνθρωποι βρίσκουν την παράλυση ύπνου τρομακτική, ακόμη και χωρίς παραισθήσεις

Το 2007, οι ερευνητές ύπνου J. Allen Cheyne και Todd Girard υποστήριξαν ότι αν ξυπνήσουμε παράλυτοι και ευάλωτοι, το ένστικτό μας θα μας έκανε να νιώθουμε ότι απειλούμαστε και το μυαλό μας θα γεμίσει το κενό. Αν είμαστε θήραμα, πρέπει να υπάρχει αρπακτικό. Μια άλλη προσέγγιση είναι να εξετάσουμε τα κοινά σημεία μεταξύ των επισκέψεων στην υπνική παράλυση και άλλων τύπων αισθητής παρουσίας. Έρευνες των τελευταίων 25 ετών έχουν δείξει ότι οι παρουσίες δεν αποτελούν μόνο τακτικό μέρος του υπναγωγικού τοπίου, αλλά αναφέρθηκαν επίσης στη νόσο του Πάρκινσον, την ψύχωση, τις επιθανάτιες εμπειρίες και το πένθος. Αυτό υποδηλώνει ότι είναι απίθανο να είναι ένα συγκεκριμένο φαινόμενο του ύπνου.

Σύνδεση μυαλού-σώματος

Γνωρίζουμε από νευρολογικές περιπτωσιολογικές μελέτες και πειράματα διέγερσης εγκεφάλου ότι οι παρουσίες μπορούν να προκληθούν από σωματικά σημάδια. Για παράδειγμα, το 2006 ο νευρολόγος Shahar Arzy και οι συνεργάτες του κατάφεραν να δημιουργήσουν μια «σκιώδη φιγούρα» που βίωσε μια γυναίκα της οποίας ο εγκέφαλος διεγείρονταν ηλεκτρικά στην αριστερή κροταφοβρεγματική σύνδεση (TPJ). Η φιγούρα φαινόταν να αντικατοπτρίζει τη θέση του σώματος της γυναίκας – και το TPJ συνδυάζει πληροφορίες για τις αισθήσεις και το σώμα μας. Μια σειρά πειραμάτων το 2014 έδειξε επίσης ότι η διατάραξη των αισθητηριακών προσδοκιών των ανθρώπων φαίνεται να προκαλεί ένα αίσθημα παρουσίας σε ορισμένα υγιή άτομα. Ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί η διαδικασία που χρησιμοποίησαν οι ερευνητές είναι να σας ξεγελάσει ώστε να νιώθουμε σαν να αγγίζουμε την πλάτη μας, συγχρονίζοντας τις κινήσεις μας με ένα ρομπότ ακριβώς πίσω μας.

Ο εγκέφαλός μας αντιλαμβάνεται τον συγχρονισμό συμπερασματικά ότι παράγουμε αυτή την αίσθηση. Στη συνέχεια, όταν αυτός ο συγχρονισμός διαταράσσεται – κάνοντας το ρομπότ να αγγίζει ελαφρώς μη συγχρονισμένο – οι άνθρωποι μπορούν ξαφνικά να αισθανθούν ότι υπάρχει ένα άλλο άτομο: ένα φάντασμα στο μηχάνημα.

Σε όλες αυτές τις καταστάσεις, πολλές πτυχές της αίσθησης μιας παρουσίας ήταν πολύ παρόμοιες: Για παράδειγμα, το υποκείμενο ένιωθε ότι η παρουσία ήταν ακριβώς πίσω τους. Οι παρουσίες που σχετίζονται με τον ύπνο περιγράφηκαν και από τις τρεις ομάδες, αλλά το ίδιο και οι παρουσίες που οδηγήθηκαν από συναισθηματικούς παράγοντες, όπως η θλίψη και το πένθος.